Συχνές ερωτήσεις για την Γνωσιακή - Συμπεριφοριστική Θεραπεία
1) Τι είναι η Γνωσιακή - Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία (ΓΣΘ);
Η ΓΣΘ είναι μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση δηλαδή ένας επιστημονικά τεκμηριωμένος τρόπος υποστήριξης ανθρώπων με ψυχοκοικωνικές δυσκολίες μέσω της συνομιλίας είτε αυτές αφορούν κάποια ψυχική διαταραχή είτε την διαχείριση μιας απαιτητικής κατάστασης.
Οι δύο πρώτες λέξεις "γνωσιακή", "συμπεριφοριστική" φανερώνουν τα δύο βασικά συστατικά της θεραπείας, τα οποία λειτουργούν συνδυαστικά προς διαχείριση των εκάστοτε δύσκολων καταστάσεων. Ο όρος "γνωσιακή" αναφέρεται στις "γνωσίες" ή αλλιώς τις σκέψεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις, αναπαραστάσεις που έχουμε για τα πράγματα. Ο τρόπος με τον οποίο νοηματοδοτούμε τα ερεθίσματα με τα οποία ερχόμαστε σε επαφή είναι αντικείμενο διερεύνησης της θεραπείας. Σχεδόν τίποτα δεν είναι για όλους τους ανθρώπους του κόσμου 100% θετικό ή 100% αρνητικό. Για παράδειγμα γιατί για κάποιους μια μετακόμιση είναι ό,τι καλύτερο τους συνέβη ενώ για κάποιους άλλους ή απαρχή της κατάθλιψης; Εν μέρει έχει να κάνει με τις γνωσίες τους για το γεγονός αυτό. Στη θεραπεία αυτά εξετάζονται αναλυτικά και δίνονται τα μέσα στους/στις θεραπευόμενους/ες να τα επεξεργάζονται και μόνοι/ες τους.
Ο όρος "συμπεριφοριστική" αναφέρεται στην εξέταση της σύνδεση μεταξύ των διαφόρων συμπεριφορών και των συνθηκών στις οποίες εμφανίζονται. Γιατί κάποιος που μετακομίζει θα τρέξει φουριόζος να διαλέξει νέα έπιπλα ενώ κάποιος άλλος θα κλειδωθεί στο σπίτι και δεν θα μιλάει σε κανέναν; Καμία συμπεριφορά δεν είναι παράλογη εκτός και αν δεν έχει κάποιος τον έλεγχο των πράξεων του και στη θεραπεία αφιερώνεται χρόνος στην κατανόηση και την εξήγηση κάθε φαινομενικά "περίεργης" συμπεριφοράς έτσι ώστε να μπορεί το άτομο να γνωρίζει γιατί τείνει να συμπεριφέρεται με κάποιους συγκεκριμένους τρόπους στην τάδε κατάσταση.
Η αλήθεια είναι πως η ΓΣΘ θα μπορούσε να ονομάζεται Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Συναισθηματική Ψυχοθεραπεία λόγω της εξέχουσας θέσης που έχουν τα συναισθήματα στη θεραπεία αλλά όπως βλέπετε δεν είναι ιδιαίτερα εύηχο. Τα συναισθήματα λοιπόν. Όντας άνθρωποι και όχι ρομπότ βιώνουμε συναισθήματα ήπια ή έντονα για σχεδόν οτιδήποτε μας συμβαίνει και πολλές φορές αυτά καθορίζουν τον τρόπο που θα σκεφτούμε αλλά και το πως θα συμπεριφερθούμε. Στη θεραπεία γίνεται μια εντατική προσπάθεια να δούμε με ποιό τρόπο επηρεάζουν τα συναισθήματα την καθημερινότητα του ατόμου, τους δίνεται χώρος και δουλεύονται διάφοροι τρόποι διαχείρισης τους.
2) Σε τι διαφέρει η ΓΣΘ από τις άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις;
Η ΓΣΘ επικεντρώνεται στο παρόν ή αλλιώς στο «εδώ και τώρα» χωρίς να κλείνει φυσικά την πόρτα στο παρελθόν. Εφόσον τα παρόντα προβλήματα σχετίζονται με δυσκολίες του παρελθόντος, τότε διερευνάται το παρελθόν για να βρεθούν οι σχετικές συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα το παρόν πρόβλημα. Είναι αρκετά δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους που θέτουν από κοινού θεραπευτής και θεραπευόμενο άτομο. Επίσης τείνει να έχει βραχεία διάρκεια καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς αλλά και την ανεξαρτητοποίηση του θεραπευόμενου ατόμου μέσω της εκμάθησης τρόπων επεξεργασίας καταστάσεων/συναισθήματων/σκέψεων/συμπεριφορών. Ο θεραπευτής έχει αρχικά πολύ ενεργητικό ρόλο στην θεραπευτική διαδικασία κατά την διαδικασία της διερεύνησης αλλά στη συνέχεια ενθαρρύνεται το θεραπευόμενο άτομο να έχει περισσότερο πρωταγωνιστικό ρόλο δουλεύοντας εις βάθος το περιεχόμενο της συνεδρίας μέχρι την επόμενη. Στη ΓΣΘ θεραπευτής και θεραπευόμενο άτομο είναι συνοδοιπόροι και συνεργάτες και δεν υπάρχει καμία σχέση εξουσίας ενός θεραπευτή που ξέρει και μπορεί να «σώσει» το θεραπευόμενο άτομο με τις ικανότητες του. Ως εκ τούτου προχωράνε μαζί συμφωνόντας ή διαφωνόντας στο πως θα προχωρήσουν και το θεραπευόμενο άτομο καλείται να εκφράσει οποιαδήποτε αμήχανη σκέψη μπορεί να έχει για την ίδια την διαδικασία.
Αυτά και άλλα πολλά καθιστούν την ΓΣΘ διαφορετική από άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. ΠΡΟΣΟΧΗ: όχι απαραίτητα καλύτερη αλλά διαφορετική.
3) Ασχολείται μόνο με το παρόν η ΓΣΘ;
Όχι, σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει τέτοιος περιορισμός.
4) Πως αλληλεπιδρούν οι σκέψεις (γνωσίες), τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές μεταξύ τους;
Σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές βρίσκονται σε ένα συνεχή «διάλογο» μεταξύ τους. Το ένα εξ’ αυτών είναι η αφορμή έναρξης του άλλου. Ίσως να μην το γνωρίζουμε γιατί δεν καθόμαστε πάντα (ή και ποτέ) να μας παρατηρήσουμε αλλά πάντοτε προκαλείται μια αλυσιδωτή αντίδραση. Ας δώσουμε 3 σχετικά παραδείγματα:
Α) Ο Γιάννης έγραψε 4/10 στο διαγώνισμα (συμπεριφορά) και σκέφτηκε ότι είναι κακό παιδί, ότι θα τον μαλώσουν και ότι δεν θα τον αφήσουν να παίξει Playstation (σκέψεις). Έτσι ένιωσε θλίψη και απογοήτευση (συναισθήματα). Στο σπίτι προσπαθούσε να αποφύγει να μιλήσει για το σχολείο (συμπεριφορά) και όταν τελικά τον ρώτησαν είπε ψέμματα ότι δεν τα διόρθωσε ο δάσκαλος ακόμα (συμπεριφορά).
Β) Η Μαρία είδε ένα post της πρώην της και ένιωσε απογοήτευση, θυμό και απελπισία (συναισθήματα). Όντας χάλια κάλεσε μια φίλη της να βγουν να τα πουν για να ξεσκάσει (συμπεριφορά). Στη συνάντηση τους κατάλαβε ότι ο λόγος που ένιωσε έτσι έχει να κάνει με το ότι σκέφτηκε ότι δεν θα ερωτευτεί ποτέ ξανά (σκέψη).
Γ) Ο Ράμος ευστόχησε στο πέναλντυ της ομάδας του και την έβαλε μπροστά στο σκορ (συμπεριφορά). Με μόλις 10’ για τη λήξη του αγώνα σκέφτηκε ότι χάρη σε αυτόν θα κερδίσουν (σκέψη). Το ότι ο ίδιος είναι πρωταγωνιστής του νικηφόρου αγώνα τον έκανε να αισθάνεται χαρά, έκσταση και ενθουσιασμό (συναισθήματα). Έτσι, στα εναπομείναντα λεπτά ήταν ο καλύτερος παίχτης του αγώνα και δεν άφησε κανένα επιτιθέμενο σε θέση βολής (συμπεριφορά).
5) Τι συμβαίνει στην αρχή της θεραπείας;
Η πρώτη εκτίμηση ή αξιολόγηση γίνεται στην αρχή της θεραπείας. Ο στόχος των πρώτων συνεδριών είναι η συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού για τα συμπτώματα και τα προβλήματα που πιθανόν να έχουν σχέση με κατάθλιψη, άγχος, φόβους, φοβίες, σωματικά ενοχλήματα ή που αφορούν κρίσεις, ανακατατάξεις, αλλαγές σε σημαντικούς τομείς της ζωής. Από κοινού με τον θεραπευτή διερευνώνται οι προβληματικές καταστάσεις και τίθεται ένας πρώτος κατάλογος με θεραπευτικούς στόχους. Αυτοί οι στόχοι είναι πολύ πιθανόν κατά την διάρκεια της θεραπείας να τροποποιηθούν ή να έχουν προκύψει άλλοι όταν αυτοί επιτευχθούν. Απώτερος σκοπός είναι η γενίκευση της επιτυχίας και σε άλλους τομείς ζωής. Τέλος, ένας ευσυνείδητος θεραπευτής ο οποίος βλέπει πως δεν μπορεί να είναι χρήσιμος καλείται να το δηλώσει στην αρχή αλλά και να παραπέμψει σε καταλληλότερους επαγγελματίες από τον ίδιο.
6) Τι θα ανακαλύψω για τον εαυτό μου στη διάρκεια της θεραπείας;
Η ενεργητική συμμετοχή και η ανάληψη της ευθύνης για βελτίωση θεωρούνται απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορέσουν οι θεραπευόμενοι να αλλάξουν ουσιαστικά και σε βάθος χρόνου τα δυσάρεστα συναισθήματα, που επηρεάζουν τη σκέψη και τη συμπεριφορά τους. Ένα πολύ πολύτιμο λοιπόν όφελος της ΓΣΘ είναι η κατανόηση των φαύλων κύκλων αλλά και το είδος δράσης που απαιτείται από εμάς για να επέμβουμε στους φαύλους κύκλους.
7) Υπάρχει περίπτωση να χάσω τον εαυτό μου στη ΓΣΘ;
Η Θεραπεία είναι ένας τρόπος να γνωρίσει τον εαυτό του και τις πολλαπλές πτυχές του ή αλλιώς τους πολλαπλούς εαυτούς του μιας και κανείς/καμία δεν έχει μια και μόνο ταυτότητα. Είναι πιθανό κάποιες πτυχές να μην φαντάζουν πια χρήσιμες. Εφόσον όμως αποφασίσει το θεραυευόμενο άτομο να δώσει έμφαση σε άλλες πτυχές δεν χάνει τον εαυτό του αλλά τον κερδίζει, κερδίζει τις πτυχές του εαυτού του που βοηθάνε τον ίδιο και άλλους περισσότερο από άλλες.
8) Ποιος αποφασίζει το θεραπευτικό πρόγραμμα;
Οποιοδήποτε κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας πρέπει να συναποφασίζεται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Τίποτα δεν επιβάλλεται και δεν «σερβίρεται» χωρίς συζήτηση, διαπραγμάτευση ή εξήγηση από τον θεραπευτή. Έτσι δομείται μια ισάξια συνεργατική σχέση η οποία καθορίζει και την θεραπευτική σχέση μεταξύ τους.
9) Ποια είναι η δομή μιας συνεδρίας;
Δόμηση αντζέντας: εδώ τίθενται τα θέματα που θα ήθελαν οι 2 τους να συζητηθούν σήμερα.
Ανατροφοδότηση από «εργασία στο σπίτι»: Εφόσον είχε δοθεί «εργασία για το σπίτι αφιερώνεται χρόνος στην αρχή της συνεδρίας για το πώς πήγε, τι δυσκολίες προέκυψαν και οτιδήποτε άλλο.
Κύριο κομμάτι της συνεδρίας: στη συνέχεια συζητώνται εκτενώς τα θέματα που συμφωνήθηκε να συζητηθούν κατά τη δόμηση της αντζέντας.
Ανατροφοδότηση: προς το τέλος της συνεδρίας γίνονται σχολιασμοί πάνω στην εμπειρία της συνεδρίας και καθορίζεται νέα «εργασία για το σπίτι» με τις ανάλογες οδηγίες και επεξηγήσεις.
10) Γιατί είναι απαραίτητη η δουλειά για το σπίτι; Δεν αρκούν οι θεραπευτικές συνεδρίες;
Επειδή μια (1) θεραπευτική συνεδρία έχει διάρκεια περίπου μια (1) ώρα που σημαίνει ότι από συνεδρία σε συνεδρία μεσολαβούν 167 ώρες. Μια ώρα είναι λοιπόν πολύ λίγη. Έτσι, βασικός στόχος των θεραπευτικών συνεδριών είναι, όσα διερευνώνται και όσα μαθαίνονται στο γραφείο να γίνεται προσπάθεια να εφαρμόζονται στη καθημερινή λειτουργία και πρακτική χωρίς τη παρουσία του θεραπευτή. Η «εργασία για το σπίτι» σκοπό έχει να κινητοποιήσει προς την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας. Κάποιος/α που γίνεται "παρατηρητής" του εαυτού του, μαθαίνει να παρακολουθεί και να καταγράφει τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις ενέργειες αλλά και τις τυχόν τις αλλαγές. Μ' αυτόν τον τρόπο ανακτάται ο έλεγχος και είναι εφικτός ο στόχος της ανεξαρτητοποίησης από τον θεραπευτή μόλις κριθεί ότι η θεραπεία μπορεί σιγά-σιγά να κλείσει.
12) Ποιες αιτίες μπορεί να ευθύνονται για την έλλειψη βελτίωσης;
Αν περάσει ένα σημαντικό χρονικό διάστημα χωρίς κάποιες αλλαγές στις σκέψεις και τη διάθεση σου, πρέπει μαζί με το θεραπευτή να επιλέξετε διαφορετικές τεχνικές που ταιριάζουν περισσότερο στην προσωπικότητα και τις ιδιαιτερότητες που εμφανίζεις ως άτομο. Επίσης στα πλαίσια της θεραπευτικής σχέσης, όπως άλλωστε και σε κάθε ανθρώπινη σχέση, μπορεί να προκύψουν αντιπαραθέσεις, διαφωνίες, ίσως αισθανθείς δυσάρεστα συναισθήματα για το θεραπευτή σου. Θα ήταν καλό να δώσεις ανατροφοδότηση αυτών των συναισθημάτων στον θεραπευτή σου. Αν παρόλα αυτά συνεχίσεις να μην εμφανίζεις πρόοδο και με δεδομένο ότι η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για την πλειονότητα των διαταραχών, τότε ίσως πρέπει να απευθυνθείς σε άλλο θεραπευτή.
13) Μπορεί να χρειαστώ φαρμακευτική αγωγή;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Υπάρχουν διαταραχές που η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη, πιθανώς διαρκής (σχιζοφρένεια κτλ) και όπως δείχνουν μελέτες, είναι μάλλον αποτελεσματικότερη από κάθε μορφή ψυχοθεραπείας. Η γνωσιακή - συμπεριφοριστική θεραπεία συνοδεύεται μόνον επιλεκτικά, όπου κρίνεται απαραίτητο (έντονο άγχος, κατάθλιψη, σοβαρές σωματικές ενοχλήσεις), από φαρμακοθεραπεία μέχρι του σημείου της ύφεσης ή ανακούφισης από τα δυσάρεστα συμπτώματα. Ο ρόλος των φαρμάκων είναι μερικές φορές σημαντικός, ώστε η ψυχοθεραπεία να μπορεί να εφαρμοσθεί επιτυχώς και με καλύτερα αποτελέσματα. Ένας σοβαρός λόγος που πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα αποφεύγουν τα φάρμακα είναι ο προκαλούμενος εθισμός, βεβαιωμένος για κάποια φάρμακα (όπως για κάποια που δίνονται για την αντιμετώπιση του άγχους), και ύποπτος για μερικά άλλα (πρόσφατα αναθερμάνθηκε η συζήτηση για κάποια από τα πολύ γνωστά αντικαταθλιπτικά). Ο Ψυχίατρος είναι ο μόνος ειδικός που μπορεί να αναλάβει υπεύθυνα την χορήγηση, τη δοσολογία και τη χρονική διάρκεια λήψης των ψυχοφαρμάκων και ενημερώνει το θεραπευτή σου που σε παρέπεμψε σε αυτόν για την εξέλιξη της φαρμακευτικής αγωγής. Μην διαστάσεις να ρωτήσεις τον Ψυχίατρό σου οτιδήποτε πιστεύεις ότι πρέπει να ξέρεις. Ενημέρωσε τον έγκαιρα για οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίσεις.